24.Bùi Huy Bích

Tự là Hy Chương, hiệu Tổn Am, quê gốc làng Định Công, huyện Thanh Trì, sau di cư sang làng Thịnh Liệt cùng huyện, nay thuộc Hà Nội. Ông đậu giải nguyên trường Sơn Nam năm 19 tuổi (1762). Sau đó ông theo học Lê Quý Đôn. Khoa thi năm 1769 ông đậu hoàng giáp. Bùi Huy Bích từng giữ các chức Hàn lâm viện hiệu lý, đốc đồng Nghệ An, làm bồi tụng, rồi sau làm hành tham tụng trong phủ Chúa Trịnh, tước Kế liệt hầu. Khi họ Trịnh bị Tây Sơn lật đổ, Lê Chiêu Thống mời ông ra làm bình chương sự kiêm tham tụng. Sau lần Nguyễn Huệ phá tan quân Thanh, Huy Bích về nhà ở ẩn. Nhà Nguyễn lên, ông cũng không làm quan với Gia Long. Tác phẩm của Bùi Huy Bích, về biên soạn có các bộ Hoàng Việt thi tuyển, Hoàng Việt văn tuyển, về sáng tác có Lữ trung tạp thuyết, Bích Câu thi tập, Nghệ An thi tập và Thoái hiên thi tập. Hoàng Việt thi tập là một tập hợp tuyển thơ, chủ yếu xây dựng trên cơ sở tuyển chọn thơ từ các bộ hợp tuyển cũ, phần cuối phụ thêm thơ của tác giả. Hoàng Việt văn tuyển là một hợp tuyển các bài phú, ký, minh, văn tế... sắp theo loại văn.

Về phương diện sáng tác, tác phẩm của Bùi Huy Bích phần lớn viết vào giai đoạn trước thời Tây Sơn, trừ Thoái Hiên thi tập. Thơ ông cũng có những bài viết về cuộc sống nghèo khổ của nhân dân. Thời gian làm đúc đồng ở Nghệ An rồi đi thanh tra vùng Thuận Hóa, Bùi Huy Bích có những bài tả cảnh những người đói húp từng lưng cháo được chẩn cấp; ông xót xa nghĩ đến những người chết chợ không có mảnh chiếu để chôn. Bùi Huy Bích thấy nhân dân sống nghèo khổ là do thiên tai, đại hạn, và một phần nữa là do chính thuế khóa và binh dịch nặng nề. Nhưng cuối cùng cũng chỉ trông chờ vào "ngọn đuốc của nhà vua soi xét đến dân tình trôi dạt". Ngoài ra Bùi Huy Bích còn viết nhiều về thiên nhiên, nhất là thiên nhiên vùng Thăng Long, quê hương ông, và vùng Nghệ Tĩnh, Quảng Bình là nơi ông làm quan.